De Lange Weg naar Vrijheid… Acht Dagen per week

‘Waka’… schalt Shakira door het Stadium tijdens het Wereldkampioenschap voetbal, de aarde beeft

This Is Africa, Dit is Afrika, Zuid-Afrika, Kaapstad, Robben Eiland

Hoe het toch kon dat ik zwem en zing tegelijk, steeds dezelfde start en zowel de duik als het lied maken me intens blij ‘Close your eyes and I’ll kiss you…tomorrow I’ll miss you…remember I’ll always be true’. In Zuid Afrika dringt het opeens tot me door dat het van de Beatles is. Zuid Afrika en de Beatles hebben dezelfde stemming, die ik mag.

De Beatles hadden ook gelijk. Zij zagen geen kleur, ze bevrijden mensen met hun liedjes ook toen opstanden tegen apartheid gevolgd werden door de Rivonia Trial voor vermeende staatsgreep en tot levenslang leidde voor Dennis Goldberg, Nelson Mandela, Ahmed Kathrada, Walter Sisulu, Govan Mbeki, Oliver Tambo, Raymond Mhlaba, Elias Motsoaledi en vele met hen. De meesten verbleven decennia lang op Robben Island. De Beatles speelden gewoon door ‘everyone has a bad day, and the sun shined’.

Terwijl ik 10 maart in het vliegtuig stap, heb ik ook dat Beatle gevoel, dat gevoel toen zij naar de VS gingen ‘It is as if I have been there before I even landed’. Ik heb een ‘last-minute’ ticket met de terugreis op de dag na Freedom Day, 27 April. De dag dat de Rivonia Gevangenen na 27 jaar waren vrijgelaten en op deze dag in 1994 de eerste vrije verkiezingen voor iedereen boven de 18 plaatshadden. Iedereen herinnert het zich vast, Mandela werd president.

Die geschiedenis over vrijheid fascineert me mateloos. Soms lijk ik het zelfs bij patienten te zien, gevangenschap, verwevenheid met hun lot in plaats van geintrigeerd door hun ziekte en hoe nu verder, lijken ze erdoor verlamd, geobsedeerd. De idee is danook dat ik symbolisch van Robben Eiland naar de kust zal zwemmen als een gebaar en tegelijk om bewustzijn te kweken en fondsen te werven voor de onderzoekers. CADASIL een hersenziekte die op jonge leeftijd al achteruitgang laat zien en in Zuid Afrika komen daar nog patienten met diabetes, het Rode Kruis- de enige organisatie die Mandela en Kameraden als verschilmakend voor hun conditie zag, en TSiBA om studenten een beurs te geven bij.

Echter het loopt anders, ‘hope that my dreams come through’ lijkt eindeloos rond te zingen…was ik te naief, hoop is niet actief…maar misschien wel reflectief….

De sterke stroming trekt me keer op keer in de wasmachine modus, grijpt mijn zwembril en –muts zonder ze terug te geven (de zee brengt altijd terug alleen soms op een later tijdstip hoort er kennelijk nog achteraan), ik klap hard op het zand waar zojuist nog water was. Wat is dit? Op het land 35’C, in het water 10’C. De zee lijkt kalm, is woest en onstuimig als je erin bent. Hier is niets wat het lijkt en niets blijft zoals het is. Vier seizoenen per dag. De sterke Zuidooster trekt een tafelkleed van mist over de Tafelberg ontneemt het zicht erop en verklaart onmiddelijk waarom schepen hier vergingen danwel eindigden in False Bay, daar waar het warmere water van de Indische Oceaan vooral haaien als gevaar heeft. Doe mij dan maar koud, aan deze westkant, blaast Zuidoost de toplaag net opgewarmd ‘warm’ water weg, de zee op waardoor het koude water naar boven komt. Cape of Storms maar ook Cape Doctor want voor mensen die op de Cape Flats, waar de segregatie de verbannelingen naartoe verjoeg, blaast de Zuidooster de smog de stad uit.

Robben Eiland is niet alleen naar onze voetballer vernoemd, voor die tijd zaten er vele Robben, zeehonden die samen met pinguins en meegebrachte schapen goed voer waren voor zeelieden die dit als voorraadstation gebruikten voordat ze de kaap ronden.

Op de een of andere manier heb ik steeds verdomd veel geluk in mijn leven, zo ook nu, dacht ik  hier niemand te kennen, bevind ik mij tussen de zwemmers van de Hot Chocolate Club at Camps Bay, daar waar filmsterren flaneren, lifeguards pareren. Zij leren me snel hoe met de golven om te gaan en de Beatle song komt terug, vooral als ik uit de golf kom en het opspattend water met de zon een regenboog voor me tekent, golf na golf, elke keer weer. Terug naar de kust is ook een apart fenomeen, achterom kijken is het devies en op een paar grote sterke golven meesurfen, bril om je nek dat sowieso. In de Pavillion ofwel SeaPoint pool heb ik van 7 tot 19 een bad van 50 meter voor je met een coach die met van de Hoogenband in het water lag. Hij is echt goed, technisch observatief, en weet exact hoe hij met een eigenwijsje om moet gaan en dat juist in te zetten, maar ook zorgzaam op het moment als ik later geen boot kan vinden en hij perse wil dat ik toch nog even met hem kom babbelen en een paar banen zwemmen. Ik heb natuurlijk geen tijd, maar het blijkt profijtelijk! De volgende dag bericht hij mij het weer, en zwem ik in een keer…

De Beatles hadden ook een leraar en als Mandela in zijn boek ‘A long walk to freedom’ uitgebreid beschrijft zijn leermeesters op je weg of wie je ook maar tot zulks benoemt, van cruciaal belang. Echter de Beatles werden niet alleen gestructureerder en verhoogden hun kwaliteit daarmee, ze hadden nog iemand: Brian Epstein. Die vergrootte hun visie, dacht groter en had grootse plannen maar wist hen te lezen, ermee te injecteren en tot uiting te brengen. Dat doet de zwemgroep voor ik het weet met mij ook. Ondanks dat ik in den beginne behoorlijk achter lig en geen idee hoe hen bij te houden, nemen ze me overal mee naartoe en gaan serieus op mijn voorstellen in als ik ergens een zwemlocatie op het oog heb. Al snel ben ik een van hen en valt hen op dat ik plots veel sneller ben en beter dan wie ook tegen de kou kan (heb dan ook 7 kilo extra gegetenJ) maar het blijkt vooral mentaal, als je er plezier in hebt en je verbaast, werkt dat al snel aanstekelijk en nivelleren trotseringen en ontberingen.

Zo baad ik mij met hen in het serene Silvermine, een meer in een natuurreservaat, zwemmen we van Sandy Bay naar Llandudno klimmend over kliffen, klauterend over rotsen en wadend door het immense zeewier waarbij ik als kleinste van het gezelschap me op mijn buik laat vallen en aan de stammen met mijn handen voortrek om niet onder water te komen staan en hen bij te houden. In Boulders Bay zwem ik met een penguin. In Lange Baan, een lagune, is het alsof ik me in een aquarium bevindt, kleine visjes kriebelen en krioelen, ik moet me eraan herinneren dat ik stroomopwaarts ga en dus door moet zwemmen in plaats van te lang aan hen te laven. Er zijn 24 uurs zwemtochten, s nachts gaat het gewoon door. Als ik even niet aanwezig ben, roepen ze me via Whatsapp terug, we zijn bij Clifton, vier stranden lang komvormig gescheiden door rotspartijen.

Ja menen ze, dat zien we jou wel doen, de Robben Eiland oversteek, echter kapabel is nog niet succesvol. Elke keer lijkt er iets, is het niet de watertemperatuur die twee uur lang onder de 10 graden blijft waardoor de tocht wordt afgeblazen, dan is het wel een support boot die niet verder wil omdat rondzwemmende plastic zakken de ventilator van de motor als verblijfplaats hebben gekozen, oververhit niet verder wil. Dikke mist waardoor andere vaartuigen, haaien – donkere vlekken in het water, aan het zicht ontnomen worden, extreem hoge golven tot wel 25 meter en donder en bliksem (beide voor het eerst sinds jaren, ik heb geluk, saai is het niet).

Slechts een van de verbannene, een ‘lepra lijder’ ontsnapte echt zwemmend van Robben Eiland. De overigen vaak verblijvend door misverstaan en misdiagnose, politiek gevangene of patient bleven in de mui van lijden en vernedering…jarenlang…omgeven door de Benguala golfstroom in het zicht van de toorn der Tafelberg.

Ook op het vaste land word ik omringd door onophoudelijke golven. Al snel vind ik mijn weg in Groote Schuur, waar ooit Christiaan Barnard (detail…hij zwom in vlinderslag van Robben Eiland naar de overkant) met zijn broer de eerste harttransplantatie verrichtte. En dat dat soort uitdagingen (nog steeds) juist hier plaatsvinden (zo ook in mijn tijd de eerste hersenoperatie via het oog) verbaast me niets. Creativiteit, weinig regels en enorme gedrevenheid verweven met passie verrichten wonderen. Tussendoor gaat de stroom aan patienten met HIV, Tuberkulose en Diabetes ook gewoon door. Kinderen zie je tegenwoordig gewoon in Red Cross War Memorial Hospital als eerste puur voor kinderen en door een organisatie waar Mandela cs hoog van opgaven, de enige die daadwerkelijk hun leefomstandigheden verbeterde. Somerset Hospital was er reeds voor Groote Schuur als haven voor zeevaarders, verstotenen en de allerarmsten, een geel nostalgisch kasteel dat te koop staat daar waar men in een beton blokken gebouw verder gaat. Tygerbergh dat bezoek je voor onderzoek.

En dan…sterft Kathrada, ‘Uncle Kathy’, degene die wist waarvoor die stond, die met voorrechten als Indier toch niet bevoorrecht wilde worden, die tegelijk vriendelijk empatisch en kritisch was, niet rustte om onrecht recht te zetten. Hij was tot voor enige jaren ook het hoofd van Robben Eiland waar hij zich warm en hard voor maakte. Met zijn dood herleven oude eeuwige waarden waar het het ANC ooit echt omging. Door al mijn vragen, bezoeken aan archieven, de Nationale Bibliotheek en patienten, kom ik in Ryland terecht op zijn herdenkingsdienst. Een rijkdom die ik nooit verwacht had,  openbaart zich. Hier vraagt Dennis Goldberg, mij voor te lezen uit een interview van hem met Kathrada, heb ik naast met hem intensieve gesprekken met Dala’s zus, ontmoet Sisulu’s dochter, Brandt die met achtien jonge lentes de opdracht kreeg Mandela te bewaken en van gevangenis naar gevangenis met hem mee werd overgeplaatst tot hij hem overleefde. In St George kerk had ik al eerder iemand met haken in plaats van handen gezien en een kunstoog, ooit een briefbom in ontvangst genomen en zo heb ik nog tig levende verhalen. Hoe kan het toch dat deze mensen niet bij psychiaters lopen, niet aan depressiviteit gestorven zijn, niet haatdragend en gewoon doorleven. Dala’s zus legt me uit dat het simpel is, altijd humaan blijven, dan herken je direkt wat recht en onrecht is en waar je terug moet blazen ook als je dat niet in dank wordt afgenomen maar om het kompas der mensenlijkheid recht te trekken. Daarnaast vindt gelijkgestemden, alweer Ubuntu, je bent niets zonder de ander. En wat me ook ter oren komt, er is niets van buitenlands nieuws over hier waar. Diversiteit is hier geen regel, het is een feit. Protestmarsen zijn vredig, daar neemt iedereen aan deel. Enorme slingers van mensen die handen vasthouden strekt zich van de West naar de Oostkaap en terug. Waar zie je dat? Bij boekbesprekingen van onder andere de vrouw van Steve Biko, vraag ik me af of ik nog wel terug moet gaan. Hier is het zo bij de evenaar om 19 uur in een klap donker maar over een natie vol kleur, humour, veerkracht.

Ook in het dagelijks leven is elk nadeel een voordeel en komt Johan Cruijff dagelijks voorbij: busstaking? Kans om de schone goed onderhouden straten per fiets te verkennen, er zijn zelfs fietspaden, of te voet door straatjes waar je anders niet komt, of s avonds toch de Uber waar chauffeurs van de Oostkaap, Angola, Zimbabwe doen herleven dat vluchteling een heel ander begrip is dan bij ons, de taxi taxi minibusjes waar muziek en saamhorigheid heer en meester zijn. Als de droogte mijn douche naar de oceaan verplaatst, leer ik ook meer water drinken want flessen water heb ik dan altijd bij en gerehydreerd stijgt mijn energie niveau. Terwijl ik met brandweermannen leer hoe een helicopter vlammen van 10 naar 3 meter hoog brengt waarna de twee uur omhoog lopen met bepakking stoere vrijwillige echter professionele met stokken en rubber de laatste vlammen tot stilstand brengen, zie ik naast dakloosheid nieuwe brandwerende huizen waardoor straten lopen ontstaan. In Retreat, een ander Cape Flat gebied gedoemd tot gangster area, vind ik in een kerk de hechtheid en hoop in de gemeenschap, families en buren, hier neem je de kinderen van overleden ouders zonder morren of vragen ‘als…dan’ gewoon op, worden deel van jou. De mensen hier zijn kleiner dan ik, maar enorm groot van geest en hart.

‘And hope that my dreams come through’ Een dag voor Freedom dag bevindt ik me anderhalf kilometer uit de kust, zwemmend naar Robben Eiland want er is wel een boot hier maar niet daar, het regent, dat brengt hier geluk. Edoch totdat de bliksem komt en nadert…geen goed idee, zwem terug en ben net op tijd weer aan wal. We wachten en zodra het droog is en in mijn wollen zwarte trui en broek gehesen, springen we in een reddingsboot, slapen op Robben Eiland! De eerste golven slaan hoog over de steven, in een klap zijn naast mijn badpak van daarnet nu ook mijn kleren drijfnat- vergissinkje iedereen op de boot heeft een wetsuit behalve ik maar door het zwarte strakke had men dat aangezien voor, niet erg als het nat wordt. Het kan mijn vooruitzicht niet verpesten. Een paar honderd meter uit de kust van Robben Eiland, trek ik mijn natte zwempak weer aan, een container wordt achter me aan het water in gegooid, naast voedsel voor iedereen in elk geval een droge jurk, altijd handig. De letterlijke black box is nog een tour om recht te houden in de golven, de rotsen in het water door te krijgen en de glibberige zeewier stenen omhoog. Soms komen niet gedroomde dromen uit. Hier wonen Brandt-Mandela’s bewaker, onze verpleegkundige en nog 300 anderen. Ze waarschuwen me dat het hier spookt, dat nachtmerries gebruikelijk zijn. Als we het 8 kilometer rondje rond het eiland rennen, is daar ook aanleiding toe, stukken van verganen schepen, een kerkhof vol lepra patienten althans volgens de diagnoses en vrees van destijds, de rijen cellen waarin menigeen eenzaamheid en verlangen gevoeld moet hebben, de vernederingen en gebrek. Daar waar ze stenen hakten waar de weerkaatsende zon verblinde en uiteindelijk blindeerde, daar waar de velden de geur van verse vrijheid roken, daar waar het zicht op de onbereikbare Tafelberg door de onneembare Atlantische oceaan als een sirene: vragen verdwijnen, antwoorden arriveren.

De nachtmerries blijven uit. Voor mij in deze tijd vult het eiland me met een enorme wijdsheid en vrijheid. Geen hekken, geen sloten, geen omkijken naar. Deuren blijven open, spullen verplaats je niet voor de nacht. De douche heeft water, het water is warm, warm zijn de gesprekken tot diep in de nacht. We slapen samen ‘above us only sky’ en onder het huis der bewakers der zielen zaligen, broeden de pinguins in alle rust (wist je overigens dat die beesten enorm hard en hilarisch kunnen rennen). Het kan verkeren zou Brederode zeggen, niets is als het was, niets is als het zal zijn. Deze plaats is nu waarschijnlijk een van de veiligste op aard. Ik heb alweer enorme mazzel.

Er was echter iemand die ook destijds in alle turbulentie zijn rust vond en van terrorist een tam iemand werd. Zijn naam was Mandela, Nelson genoemd naar Lord Nelson door Mandela’s lerares omdat zijn strategie en rechtvaardigheid met hem overseen zouden komen. ‘When you find yourself in times of trouble…speaking words of wisdom…let it be, there ll be an answer, let it be…’ Waar je het het minst verwacht, nog voor bevrijd te zijn, was hij vrij. Zou dat ook met patienten kunnen, in de gevangenis van hun ziekte? De methode was simpel, ze deden elke dag lichamelijke en mentale oefeningen in hun cel, ze bestudeerden zichzelf en de ander alsmede hun situatie en namen andere beslissingen dan daarvoor, kwamen tot andere conclusies. Daarnaast haalden ze de ene doktersgraad na de andere, Kathrada had een heel rijtje (niet uitgereikte) diploma’s en onderling hadden ze in de steengroeve discussies, niet voor niets heette het ookwel de Universiteit Robben Eiland.

Het is 27 April, Freedom Day. Zwemmen naar de kust zit er niet in, de lucht is grijs ‘not blue’ en Californian dreaming uit mijn San Franscisco tijd is er niet bij. Nog maar een dag, de 28ste als mogelijkheid. Geen boot te vinden. Na een dag rondbellen, langsgaan, besluit ik, vroeg naar bed is ook een ding. Rust is me hier echter steeds kort gegund. ‘Eight Days a Week’. Mijn horloge blijft vibreren. Ok dan what’s up on the what’s app? Oh ze zoeken mij, ze hebben een boot voor me gevonden, een kaptein, een observator. Naar later blijkt heeft iemand zijn eigen zwemtocht aan mij gedoneerd (gelukkig hadden ze me dat niet gezegd anders had ik het niet aangenomen) en is alles in het werk gesteld om dit de laatste dag mogelijk te maken. Nou dan is zwemmen simpel. Al lekt mijn bril, al zwem ik met mijn ogen dicht denkend aan Mandela die ook blind de toekomst kon zien en terug naar ‘close your eyes’, al zwem ik door koufronten, de hele tocht is een feestje, als iedereen in dezelfde richting denkt en gunt, dan heb je maar een verplichting en vlieg je naar de overkant, drie uur later zat het erop en zwom ik terug naar de boot, ik zou zo doorgezwommen zijn terug naar Robben Eiland. In Zuid Afrika maakt het uit, dat je om elkaar geeft is key.

‘Imagine all the people…you may say I am a dreamer, but I m not the only one, I hope some day you join us and the world is one’

Als ik terugkom, val ik gelijk in twee crematies…ik heb geleerd hoe gek het ook klinkt ervan te houden, de warmte in Den Haag, de verbondenheid in Zandvoort alsof overledenen als geen ander weten dat het leven kort is en alle onzin bijzaak, nog over hun eigen vertrek heen weten ze mensen bijeen te brengen. Behoud je menselijkheid, blaas terug en implementeer de meest geavanceerde Grondwet ook in eigen land, iedere dag weer opnieuw.

Kaapstad, heel hartelijk dank voor mijn (re)animatie beter dan Barnard dat ooit kon, voor het verruimen van mijn zicht verder dan Mandela’s verhalen me deden zien. Vast zou ik iemand vergeten, zoals ik ook hier maar een deel van alle verhalen vertellen kon, laten we het bij jullie gevraagde terugkomst houden. ‘You say Goodbye, I say Hello’.